Przymiotniki i przysłówki

Przymiotniki

Przymiotniki litewskie odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje. Istnieją trzy deklinacje przymiotników, tj. -as, -is i -us. Są one stosunkowo proste, nie różnią się zbytnio od odmiany rzeczowników o podobnych końcówkach, więc nie będę ich osobno omawiać. Ponieważ wołacz jest tu zawsze równy mianownikowi (jak i w języku polskim), zostaje on pominięty w tabelach.

Reguły dotyczące akcentowania przymiotników zostały omówione w osobnym dziale. Na tej stronie reguły akcentowania zostały uwzględnione jedynie w części poświęconej stopniowaniu przymiotników i przysłówków.

Należy pamiętać, że litewski przymiotnik zawsze stoi przed rzeczownikiem!

1. geras (dobry)

2. eilinis (kolejny)

3. brangus (drogi)

Uwagi:

• Należy zwrócić uwagę na formy miejscownika liczby pojedynczej i celownika liczby pojedynczej i mnogiej rodzaju męskiego, które zawsze zachowują te same końcówki znacznie różniące się od rzeczownikowych. Jedynie przymiotniki zakończone na -is zachowują w mianowniku i celowniku liczby mnogiej końcówki rzeczownikowe -iai i -iams. Wyjątki: didelis i didis (wielki) - w liczbie mnogiej dideli, didi, w celowniku dideliems, didiems.

• Reguły akcentowania są podobne jak w przypadku rzeczowników o podobnych końcówkach (w przypadku przymiotników zakończonych na -us akcent pada z reguły na ostatnią sylabę w obu rodzajach z wyjątkiem mianownika liczby mnogiej rodzaju męskiego i biernika liczby pojedynczej obu rodzajów).

• W przypadku przymiotników zakończonych na -is i -us należy znów mieć na uwadze regułę zamiany t i d na č i dž przed i niezgłoskotwórczym.

• Odejmując -s od formy podstawowej (mianownika rodzaju męskiego l.p.) otrzymujemy formę nijaką przymiotnika używaną w zdaniach, gdzie podmiot nie ma określonego rodzaju, np. Tai brangu! - To drogo! (od brangus - drogi), Man šalta! - Zimno mi! (od šaltas - zimny), Tai malonu! - To miło! (od malonus - miły), Neturiu nieko bendra su juo. - Nie mam z nim nic wspólnego. (od bendras - wspólny). Formy tej używa się najczęściej jako orzecznika i nie powinna być ona mylona z przysłówkiem.

Forma określona przymiotnika

Jest to cecha typowa języków bałtyckich i może być częściowo przyrównana do roli rodzajnika z języków zachodnioeuropejskich. W języku litewskim forma ta jest jednak stosowana jedynie w określonych okolicznościach, najczęściej zmieniając znaczenie samego przymiotnika, np. raudonas kryžius (czerwony krzyż, krzyż koloru czerwonego) - Raudonasis kryžius (Czerwony Krzyż - organizacja), greita pagalba (szybka pomoc) - greitoji pagalba (pogotowie ratunkowe), lengva kuprinė (lekki plecak) - lengvoji pramonė (przemysł lekki), brangus butas (drogie mieszkanie) - brangusis brolis (drogi, kochany brat) itp.

Przy odmianie formy określonej nie ma znaczenia deklinacja przymiotnika. Mianownik rodzaju męskiego zmienia się odpowiednio: geras - gerasis, brangus - brangusis, didelis (dawna forma: didis) - didysis. Dla przymiotników na -us i -is przed końcówką dochodzi jeszcze niezgłoskotwórcze -i, poza tym obowiązuje tu reguła transformacji głosek t i d. Oto przykład odmiany przymiotnika gerasis:

Pozostałe przymiotniki przyjmują podobne końcówki z wyjątkiem biernika rodzaju męskiego l.p., np. brangusis - brangiojo - brangiajam - brangųjį itd., brangioji - brangiosios - brangiajai - brangiąją itd., didysis - didžiojo - didžiajam - didįjį itd., didžioji - didžiosios - didžiajai - didžiąją itd.

Przysłówki

Przysłówki tworzy się z reguły dodając końcówkę -ai do tematu przymiotników zakończonych na -as lub -iai do przymiotników zakończonych na -is lub -us (końcówka -ai/-iai często jest akcentowana). np. geras (dobry) - gerai (dobrze), lėtas (powolny) - lėtai (wolno), brangus (drogi) - brangiai (drogo) itp. Należy tu oczywiście pamiętać o częstej wymianie spółgłosek t i d na č i dž przed i, np. saldus (słodki) - saldžiai (słodko), ale greitas (szybki) - greitai (szybko).

Stopniowanie

Zarówno przymiotniki, jak i przysłówki mogą ulegać stopniowaniu. W przypadku przymiotników wygląda to tak:

• geras (dobry) - geresnis (lepszy) - geriausias (najlepszy)

• pigus (tani) - pigesnis (tańszy) - pigiausias (najtańszy)

Należy mieć na uwadze, że przymiotnik w stopniu wyższym i najwyższym odmienia się według standardowego schematu -is, z tym że w liczbie mnogiej rodzaju męskiego przyjmuje końcówkę -i, a w celowniku -iems (np. geresni, geresniems; geriausi, geriausiems - lepsi, najlepsi)

Przed przymiotnikiem w stopniu najwyższym można dla podkreślenia postawić zaimek pats (sam) w odpowiedniej formie, np. pats blogiausias sprendimas (najgorsza decyzja).

Przysłówki stopniuje się natomiast tak:

• gerai (dobrze) - geriau (lepiej) - geriausiai (najlepiej)

• pigiai (tanio) - pigiau (taniej) - pigiausiai (najtaniej)

Należy oczywiście mieć na uwadze regułę transformacji spółgłosek t i d przed i niezgłoskotwórczym, np.: greitas(szybki) - greitesnis - greičiausias, greitai (szybko) - greičiau - greičiausiai.

Przymiotniki i przysłówki można również stopniować opisowo za pomocą słów labiau(bardziej) i labiausiai (najbardziej), ale metoda ta jest dziś rzadko używana.